Брэсцкая вобласць знаходзіцца ў паўднёва-заходняй частцы Беларусі. Мае агульную мяжу з Украінай і Польшчай.
Тэрыторыя Брэсцкай вобласці ставіцца да Прыпяцкаму і Прыбугскаму Палессю. Тут нямала балотаў, добра развіта рачная сетка. Самымі важнымі вадацёкамі з'яўляюцца Ясельда, Мухавец, Заходні Буг і Прыпяць. Сярод азёр варта адзначыць Выганашчанскае, змесцаванае на тэрыторыі аднайменнага заказніка.
Больш траціны тэрыторыі Брэсцкай вобласці займаюць лясы. Гэты паказнік заўважна вагаецца. Ён найболей высокі ў Ганцавіцкім, Івацэвіцкім і Маларыцкім раёнах, дасягаючы 50% і больш. Ва ўсім свеце знакамітая Белавежская пушча, якая з'яўляецца нацыянальным паркам. Апроч таго, заказнік Прыбугскае Палессе – частка трансмежнага біясфернага рэзервата.
Брэсцкая крэпасць
Вялікую ролю ў захаванні рэдкіх выглядаў, улучаючы крутлявую чарацянку, гуляюць заказнікі «Званец», Спораўскі», «Альманскія балоты», «Сярэдняя Прыпяць». На тэрыторыі Брэсцкай вобласці змесцаваны дзясяткі помнікаў прыроды нацыянальнага значэння. Усё гэта стварае выдатныя ўмовы для развіцця экалагічнага турызму.
Адміністрацыйным цэнтрам з'яўляецца Брэст. На тэрыторыі рэгіёна змесцавана 16 раёнаў. У Брэсцкай вобласці жыве 1.384.476 чалавек (па стане на 1 студзеня 2018 года), з якіх на долю гараджанаў даводзіцца ледзь боле 70%.
ПЯЦЬ ПРЫЧЫН ПАБЫВАЦЬ У БРЭСЦКАЙ ВОБЛАСЦІ
1. Аддаць даніну памяці Тадэвушу Касцюшцы
Мабыць, няма іншай гістарычнай асобы, якая б больш трывала асацыявалася з гэтым рэгіёнам. Будучы нацыянальны герой з'явіўся на святло ў маёнтку Мерачоўшчына непадалёк ад Косава. Цяпер у адноўленай сядзібе размясціўся музей, прысвечаны жыццю Тадэвуша Касцюшкі. Яшчэ адна музейная экспазіцыя змесцавана поруч з в. Сяхновічы ў Жабінкаўскім раёне. Тут у маёнтку, што належаў бацькам Тадэвуша Касцюшкі, ён правёў не адзін год свайго жыцця. У Здзітава заслугоўвае ўвагі былая ўніяцкая царква, дзе бываў нацыянальны герой.
На Брэстчыне хапае месцаў, якія так ці інакш злучаны з паўстаннямі супраць царскай улады. Гэта і брацкія магілы іх удзельнікаў, і мемарыялы, змесцаваныя ў тых месцах, дзе адбыліся знакавыя бітвы.
2. Нацешыцца дзікай прыродай
Белавежская пушча, якая ўваходзіць у Спіс Сусветнай культурнай спадчыны ЮНЭСКА, вядома далёка за межамі Беларусі. Яна лічыцца апошнім першародным лесам Еўропы, у якім павінен хаця б раз пабываць кожны аматар прыроды, каб убачыць велічных зуброў, а таксама велічэзныя дрэвы, якія помняць яшчэ часы Вялікага княства Літоўскага і царскія паляванні.
Большасць беларусаў сюды прыцягвае рэзідэнцыя Дзеда Марозу, якая ў перыяд навагодніх святаў ператвараецца ў адну з самых наведваных выбітнасцяў краіны.
Прыродная спадчына Брэстчыны адной толькі Белавежскай пушчай не абмяжоўваецца. На паўднёвым захадзе змесцаваны заказнік Прыбугскае Палессе. Гэта адзінае месца ў Беларусі, дзе расце чистоус велічны – унікальны выгляд папарацяў, які нібы сышоў са старонак кніг пра дыназаўраў. Не менш унікальныя мясцовыя ландшафты, якія ўражаюць сваёй прыгажосцю.
Нізіннае балота Званец і абалона Ясельды славяцца як месцы, дзе жыве самая буйная ў свеце папуляцыя крутлявай чарацянкі. Сотні замежных турыстаў прыязджаюць у Беларусь кожны год, каб убачыць гэту, на першы пагляд, нічым не характэрную птушку. Яна з'яўляецца адным з самых рэдкіх выглядаў на еўрапейскім кантыненце.
Заказнік «Выганашчанскае», змесцаваны вакол аднайменнага возера, быў створаны, каб захаваць унікальны лесабалотны комплекс, які служыць хатай для барадатай кугакаўкі, дупеля, вужаеда, трохпальцага дзятла, глушца. У апошнія гады тут можна не толькі назіраць за жывёламі, але і здымаць іх. Заказнік добра вядомы не толькі сярод беларускіх фатографаў.
Альманскія балоты ўражаюць кожнага, хто ўпершыню трапляе сюды, сваімі памерамі. Прыгожая, цяжкапраходная мясцовасць прыцягвае аматараў экстрэмальных паходаў, якія імкнуцца праверыць свае сілы. Але сапраўднай візітнай карткай Палесся з'яўляецца Прыпяць з яе поймавымі дубровамі, паплавамі і старыцавымі азёрамі, зарослымі белымі гарлачыкамі. Сплавы па рацэ дазваляюць убачыць гэтыя выдатныя ландшафты і жывёл, якія тут жывуць. Для захавання ўнікальнай прыроды Палесся быў створаны заказнік «Сярэдняя Прыпяць».
3. Ацаніць усю разнастайнасць культавай архітэктуры
Брэсцкая вобласць славіцца сваімі храмамі. Самыя старыя з іх датуюцца XVI стагоддзем, хоць з-за пазнейшых пераробак пра шаноўны век некаторых драўляных цэркваў складана здагадацца.
Адмыслоўцы вылучаюць на Палессі некалькі школ драўлянай архітэктуры, кожная з якіх мае свае ўнікальныя азнакі. Неспрактыкаванаму турысту часта бывае складана іх заўважыць. У пазнейшы час да «народнага» стылю сталі дамешвацца рысы, пазычаныя ў мураванай архітэктуры барока і класіцызму, а пачынаючы з сярэдзіны XIX стагоддзі – і рэтраспектыўна-рускага стылю.
Калі ва ўсходняй частцы Брэсцкай вобласці, дзе дамінавалі балоты і лясы, асноўным будаўнічым матэрыялам было дрэва, то ў іншых рэгіёнах, дзе здаўна была добрая развіта сельская гаспадарка, а потым і прамысловасць, будаваліся галоўным чынам мураваныя храмы.
Касцёл Святой Сёмухі ў Чарнаўчыцах
Па іх таксама можна прасачыць, як адзін архітэктурны стыль змяняў іншы. У выніку захавалася цэлае сузор'е касцёлаў і цэркваў, якія з'яўляюцца выдатнымі ўзорамі культавай архітэктуры. Яе прыхільнікі пэўна ацэняць магчымасць убачыць за адно параўнальнае кароткае падарожжа самыя розныя храмы, адбівальныя ўсе разнастайнасць мясцовых будаўнічых традыцый.
Не меншая цікавасць уяўляе сабою ўнутранае ўбранне храмаў. Калі драўляныя цэрквы часцяком сустракаюць вышытымі ручнікамі, то ў даўнейшых касцёлах вас уразяць разьбяныя пазалочаныя алтары і пышная ляпніна.
4. Дакрануцца да вайсковай гісторыі
Складаная гісторыя Брэстчыны, якая мела шмат узброенымі канфліктамі, пакінула яркі след у архітэктурнай спадчыне гэтага рэгіёна. Мабыць, найстаражытнейшым і адным з самых знакамітых збудаванняў падобнага тыпу з'яўляецца Камянецкая вежа. Данжон з чырвонай цэглы застаўся ад цэлага комплексу ўмацаванняў (большасць пабудоў у ім былі драўлянымі).
Пра велізарную ролю Камянецкай вежы кажа хаця б той факт, што нароўні з зубром яна адлюстравана на гербе Брэсцкай вобласці. Яшчэ ранейшымі ўзорамі фартыфікацыйнага мастацтва з'яўляюцца гарадзішчы, раскіданыя па яе тэрыторыі. Адно з іх змесцавана блізу аднайменнага мястэчка ў Баранавіцкім раёне.
Камянецкая вежа
Старажытныя асаднікі скарысталі прыродныя ўзвышэнні, дадатковае мацуючы іх. Дагэтуль можна ўбачыць рэшткі земляных валаў і равоў. Гарадзішчы былі пакінуты, але дагэтуль прыхільнікі гісторыі наведваюць іх, каб мець магчымасць уявіць сабе, як жылі нашы продкі.
У эпоху Рэнесансу і пазнейшыя часы велізарную ролю згулялі два ўмацаванні: Жабер на Ясельдзе і так званая Ляхавіцкая фартэцыя. Абодва былі перадавымі фартыфікацыйнымі будынкамі, якія ўвасобілі ў сабе лепшыя дасягненні тагачаснай навукі, але былі разбураны падчас шматлікіх войн.
Сучасную гісторыю немагчыма ўявіць без Брэсцкай крэпасці, якую пабудавалі на тэрыторыі старажытнага Бярэсця ў 1830-х гадах. З той пары яна была ўдзельнікам усіх значных канфліктаў аж да Другой сусветнай вайны. Шмат якія фарты і батарэі Брэсцкай крэпасці, раскіданыя на вялікім пляцы, таксама ўяўляюць сабою цікавасць.
Асобнай увагі заслугоўваюць нямецкія ўмацаванні, змесцаваныя ўздоўж канала Агінскага. Яны з'явіліся тут падчас Першай сусветнай вайны. Мэта была простая: ператварыць водную артэрыю ў непрыступную мяжу абароны. Нядзіва, што менавіта гэта месца было абрана для правядзення вайскова-гістарычнага фэсту «Выганашчанская фартэцыя».
Дот Першай сусветнай вайны ў Выганашчах
5. Акунуцца ў палескі каларыт
Палессе – адменны раён з самабытнай культурай, якая магла б стаць сапраўдным турыстычным брэндам. Прынамсі, першыя крокі ў гэтым кірунку ўжо зроблены: на Брэстчыне знойдзецца досыць месцаў, дзе можна пазнаёміцца з традыцыямі і фальклорам палешукоў.
Мабыць, лепшым сярод іх з'яўляецца Моталь. Былое мястэчка славіцца не толькі сваёй кухняй, у якой ганаровае месца займаюць розная вэнджаніна (менавіта ім прысвечаны фэст «Мотальскiе прымакi», які праходзіць штогод). Тутака ж змесцаваны краязнаўчы музей, прысвечаны побыту палешукоў. Падчас экскурсіі дэманструюцца розныя абрады і выконваюцца песні.
Яшчэ адзін добры спосаб пазнаёміцца з мясцовай культурай – наведаць в. Какорыца, прытым найлепей увесну: калі вам павязе і ровень вады ў Выгонощанcком возеры ўстане досыць высока, яна ператворыцца ў нейкае падабенства Венецыі, дзе перасоўвацца па вуліцах можна будзе толькі на лодках.
Спорава славіцца сваімі стравамі з рыбы. Унікальныя спосабы яе вэнджання ёсць практычна ў кожнай вёсцы, змесцаванай поруч з возерам ці ракой. Адзін рэцэпт агадвае гатаванне рыбы ў печкі на подсцілцы з кропу і свежага сена.
На Брэстчыне захавалася нямала абрадаў, якія ёсць статус нацыянальнай культурнай спадчыны. Прыняць у іх удзел – значыць, лепш пазнаць беларускую народную культуру, дакрануцца да сваіх каранёў, пра якіх жыхары вялікіх гарадоў ужо пачалі паступова забываць.
ГІСТОРЫЯ
Брэст — трэці «па веку» горад у Беларусі пасля Полацка (862 г.) і Турава (980 г.). Упершыню ён згадваецца ў «Аповесці мінулых гадоў» пад 1019 годам як буйнае, добра ўмацаванае селішча.
У самым пачатку сваёй гісторыі ён быў прычынай сталых канфліктаў паміж Польскім княствам і Кіеўскай Руссю, пазней – Галіцка-Валынскім княствам і Вялікім княствам Літоўскім.
Праз Брэстчыну праходзілі важныя гандлёвыя шляхі, якія злучалі Заходнюю Еўропу з Блізкім Усходам і Прычарнамор'ем. У XIV стагоддзі яна стала часткай ВКЛ, а потым і Рэчы Паспалітай.
У 1596 годзе ў Брэсце была падпісана царкоўная унія, якая з'яднала праваслаўных і каталікоў. Паўстанне 1794 года, справакаванае чарговым падзелам Рэчы Паспалітай, бліснула на тэрыторыі будучай Брэсцкай вобласці. Пасля яго паразы была праведзена адміністрацыйная рэформа. Брэст на правах павятовага горада ў розны час уваходзіў у склад розных губерняў: Слонімскай (з 1794 года), Літоўскай (з 1797 года) і Гарадзенскай (з 1801 года).
Знакавай падзеяй стала будаваннем Брэсцкай крэпасці, якое завярнулася ў 1830-х гадах. Яна належная была стаць адным з самых вялікіх і сучасных фартыфікацыйных збудаванняў у свеце. Пры гэтым стары Брэст быў знішчаны – яго давялося фактычна будаваць наноў у іншым месцы.
Паралельна паўстала цэлая сетка новых дарог. Яе далейшае развіццё прывяло да з'яўлення шашы Брэст-Масква, а таксама Маскоўска-Брэсцкай чыгункі. Дзякуючы ім не толькі палепшыўся рух транспарту з іншымі гарадамі Расійскай імперыі, але і адкрыліся новыя рынкі збыту, што спрыяла развіццю мясцовай эканомікі. Да пачатку ХХ стагоддзі Брэст ператварыўся ў аквітны горад, чыё насельніцтва ўвесь час павялічвалася (у тым ліку і за кошт прыязджанаў).
Пачатак Першай сусветнай вайны стаў цяжкім выпрабаваннем для ўсяго насельніцтва Брэстчыны. Крэпасць не дапамагла стрымаць кайзераўскія войскі. Пачалася акупацыя, якая прымусіла шмат якіх мясцовых жыхароў стаць уцекачамі. ...
СЛАВУТАСЦІ
Апроч Камянецкай вежы і Брэсцкай крэпасці, у гэтым рэгіёне ёсць нямала знакавых аб'ектаў, годных наведанні. На першае месца з поўным правам можа прэтэндаваць палац Пуслоўскіх. Ён быў пабудаваны ў XIX стагоддзі і лічыўся адным з самых раскошных на землях былой Рэчы Паспалітай. Палац напамінае ангельскія замкі. Другая сусветная вайна не пашкадавала гэтага архітэктурнага дзіва. Яго аднаўленне пачалося адносна нядаўна. І хоць рэстаўрацыйныя працы яшчэ працягваюцца, прынамсі, вонкавы бляск палацу Пуслоўскіх ужо вярнулі.
Па хуткім часе можна будзе ўбачыць у былой пышнасці яшчэ адну рэзідэнцыю — палац Сапегаў у Ружанах. Яна была заснавана пад канец XVI стагоддзя. Савецкія часы прынеслі з сабой заняпад. Палац паступова бурыўся, а парк пазбыўся часткі экзатычных раслін, якія складалі яго гонар. Усё ж дзякуючы таму, што былі вылучаны сродкі, рэстаўрацыя пачалася. Зразумела, што яна зойме не адзін год. Аднак заязная брама ўжо знайшла сваё ранейшае аблічча.
Дварэц Сапегаў у Ружанах
Былая сядзібы Нямцэвічаў, змесцаваная непадалёк ад Брэста, у в. Скокі, хоць і саступае маштабамі іншым шляхецкім рэзідэнцыям, цікавая не менш. Тут добра захаваўся не толькі парк, але і сядзібная хата. Ён быў пабудаваны ў модным тады стылі, які з'яўляецца пераходным ад барока да класіцызму, яднаючы ў сабе рысы абодвух кірункаў (дарэчы, менавіта тут узгадняліся дэталі вырочнага для нашай краіны Брэсцкага свету). У наваколлі сядзібы Нямцэвічаў кожны год праходзіць фэст, прысвечаны трагічным падзеям Першай сусветнай вайны.
Не менш знакавым аб'ектам з'яўляюцца руіны картэзіянскага манастыра ў Бярозе. Прыстанак быў заснаваны ў XVII стагоддзі прадстаўнікамі роду Сапегаў, якім належалі гэтыя землі. З часам яна стала культурным цэнтрам усяго рэгіёна і славілася сваім перадавым гаспадаркай. Слыннасць не выратавала Бярозаўскага картэзіянскага манастыра ад заняпаду. Яго будынкі разабралі на цэглу, з якой пасля пабудавалі жаўнерні. У 1920-1930-я гады, калі горад уваходзіў у склад Польшчы, яны выкарыстоўваліся як лагер для палітычных зняволеных.
Картэзіянскі манастыр у Бярозе
У вёсцы Грушаўка Ляхавіцкага раёна захавалася маёнтак, які некалі належаў роду Рэйтанаў. Яго прадстаўнікі былі вядомы як бачныя палітычныя дзеячы, а таксама мецэнаты. Яны валодалі маёнткам да 1939 года, калі Грушаўка ўвайшла ў склад БССР, а апошні ўласнік маёнтка быў сасланы ў Казахстан. Да нашых дзён, нягледзячы на ўсе выпрабаванні, дайшоў двор, які носіць рысы класіцызму.
Сядзіба Рэйтанаў у Грушаўцы
Прыкладна ў кіламетры ад маёнтка знаходзіцца радавая пахавальня ў неагатычным стылі, якая лічыцца адным з лепшых узораў гэтага стылю на тэрыторыі Беларусі. Усё ж ёй складана спаборнічаць капліцай, якая змесцавана ў Заказелi. Гэта пабудова – усё, што засталося ад сядзібы, якая некалі належала роду Ажэшкі. Капліца паводле легенды служыла хованкай для ўдзельнікаў паўстання 1863 гады пасля таго, як яно пацярпела паразу.
У Ішкальдзі сёння можна наведаць адзін з самых незвычайных храмаў на тэрыторыі Беларусі. Гаворка ідзе пра найстаражытны ўзор гатычнага стылю на тэрыторыі нашый краіны (у абліччы мясцовага касцёла захаваліся рысы, якія былі характэрныя для ранніх этапаў яго развіцця). Вужэй аднаго гэтага досыць для таго, каб адправіцца ў гэту вёску, змесцаваную непадалёк ад трасы Мінск-Брэст.
Касцёл Святой Сёмухі ў Ішкальдзі
Толькі на стагоддзе старэй касцёл, змесцаваны ў іншай вёсцы – Чарнавцычы (Брэсцкі раён). Ён быў пабудаваны ў 1583 годзе, што дазваляе гэтаму храму лічыцца адным з самых старых на тэрыторыі Беларусі. Нягледзячы на шаноўны век, ён выдатна захаваўся, прынамсі, у тым, што да вонкавага адстрою. Гэты храм няраз змяняў сваю канфесійную прыналежнасць.
Пінск таксама славіцца сваімі храмамі. На жаль, касцёл св. Станіслава, які ўражаў сучаснікаў сваімі памерамі і багаццем адстрою, быў знішчаны яшчэ ў савецкія часы. Аднак захаваўся не менш уражальны будынак езуіцкага калегіума. Пабудаванае ў сярэдзіне XVII стагоддзі, яно дагэтуль з'яўляецца архітэктурнай дамінантай усяго гістарычнага цэнтра Пінска і яго галоўным упрыгожаннем. У гэтым горадзе таксама варта пабываць, каб убачыць адзін з самых вялікіх архітэктурных ансамбляў у стылі барока, змесцаваных на тэрыторыі Беларусі. Гаворка пра манастыр францысканцаў. Яго сэрцам з'яўляецца касцёл Ушэсця Дзевы Марыі, чыё будаванне завяршылася ў 1730 годзе.
Аповед пра храмы Брэсцкай вобласці быў бы няпоўным без Мікалаеўскай царквы, змесцаванай у Скуранка-Мястэчку. Яна пабудавана з дрэва і лічыцца адным з шэдэўраў палескага народнага дойлідства. У адрозненне ад шмат якіх іншых драўляных цэркваў усярэдзіне яго захавалася багатае ўбранне, шмат якія дэталі якога таксама выразаны з дрэва.
Царква Святога Мікалая ў Скуранка-Мястэчку
Век Нікіцкай царквы ў Здзітава (Жабінкаўскі раён), на думку шмат якіх даследнікаў, перавышае 500 гадоў! Вельмі вялікая лічба для драўлянай пабудовы, што дазваляе лічыць яе самай старой на тэрыторыі Беларусі.
Храм Святога Мікіты ў Здзітава
Брэсцкая вобласць змесцавана на водападзеле Чорнага і Балтыйскага мораў. Менавіта тут была рэалізавана ідэя злучыць іх агульным шляхам. З'явілася адразу некалькі каналаў, па якіх можна было трапіць з прытокаў Нёмана ў прытокі Прыпяці. Сёння ёсць магчымасць здзейсніць байдарачны паход па Дняпроўска-Бугскім канале і канале Агінскага (па шляху можна не толькі нацешыцца прыроднымі прыгажосцямі, але і ўбачыць частковае адноўленыя гідратэхнічныя збудаванні).
СЛАВУТАСЦІ
У Брэсцкай вобласці з'явіўся на святло апошні кароль Рэчы Паспалітай Стась Аўгуст Панятоўскі, а таксама будучы класік беларускай і польскай літаратуры Адам Міцкевіч.
Першы прэзідэнт Ізраіля Хаім Вейцман родам з Брэсцкай вобласці, як і іншы вядомы палітык – Менахем Бегін (ён быў прэм'ер-міністрам гэтай краіны, а пасля атрымаў Нобелеўскую прэмію міру). Таксама няможна не памянуць Аўраама Карелiца. Гэты знакаміты рабін і законавучыцель стварыў манументальную працу пад назвай «Хазон Iш», якая сёння шмат у чым вызначае парадак жыцця ультра артадаксальных габрэяў.
Хата Хаіма Вейцмана ў Моталі
Напалеон Орда вядомы дзякуючы сваім карцінам, што паказваюць розныя гістарычныя помнікі Беларусі, Літвы і Польшчы. Выхадзец Бярозы Павел Горын-Каляда ў 1930-я гады ўзначальваў Нацыянальную акадэмію навук БССР. Змесцаванае непадалёк сяло Камароўка падарыла свету Пятра Клімука – першага беларуса, які пабываў у космасе.
Брэст уславіла Юлія Несцярэнка, якая ў 2004 годзе здолела сенсацыйна выйграць на Афінскай алімпіядзе «каралеўскую» дыстанцыю – бег на 100 м. Рышард Капусцінскі вядомы як польскі журналіст, атрымалы мянушку «імператар рэпартажу», хоць насамрэч яго малой радзімай з'яўляецца Пінск (як і Саймана Каваля – аднаго з самых вядомых эканамістаў ХХ стагоддзі).